تشویق یعنی به شوق آوردن به این معنی که به کودک نشان می دهیم این رفتار برای ما مطلوبه و ازش می خوایم باز هم تکرارش کنه! و تنبیه یعنی نشان دادن نامطلوب بودن رفتار و اینکه نمی خوایم دیگه تکرارش کنه! این نشان دادن ها، هم میتونه زبانی باشه با استفاده از کلماتی مثل آفرین! عالی بود! و تهدید، کتک می خوریا! و یا زبان بدن، مثل دست زدن و یا حتی لبخند زدن! و هم میتونه در قالب پاداش و هدیه و یا برخورد فیزیکی و محرومیت باشه.

رفتارگراها میگن تربیت یعنی من به بچم یاد بدم چی خوبه چی بد و با تشویق و تنبیه اون رفتار رو تثبیت کنم.

همه ی ما تجربه هایی از انواع تشویق و تنبیه ها در محیط خانواده، مدرسه و جامعه داریم. چون نظام آموزش رسمی کشور ما رفتاریه، البته اخیرا در میزان استفاده از تشویق و تنبیه تغییراتی کرده، نسل های قبل در محیط های آموزشی بیشتر از تنبیه برای تقویت و شکل دهی به رفتار استفاده می کردن اما توی چند سال گذشته تشویق نقش پر رنگ تری پیدا کرده که دلیلش غیر از رسیدگی های بیشتر والدین و آموزش و پرورش، آگاهی از تاثیر پنج برابری تشویق نسبت به تنبیه در شکل دهی رفتاره! یعنی اگه بگیم آفرین که اینکارو کردی ۵ برابر تاثیرش بیشتره از اینه که تنبیه کنیم.

حالا یه سوالی پیش میاد آیا استفاده از تشویق و تنبیه کارآمده؟

باید بگم که بستگی داره دیدگاه تربیتی شما چی باشه و اینکه هدفتون از تشویق یا تنبیه اساسا چیه؟

اگه شما دنبال این هستین که با فرزندتون مثل یه ماشین رفتار کنین که براش برنامه نویسی کنین و اون طبق برنامه ی شما رفتار کنه می تونم بگم اگه از این روش طبق دستور العملش استفاده کنید کار شما رو در کوتاه مدت به بهترین شکل راه میندازه، منظورم از دستور العمل اینه که بدونین کی و چه جوری و به چه میزان ازش استفاده کنین، مثلا اگه بچه الان اتاقش رو مرتب میکنه هفته ی بعد براش جایزه بخرین و بگین چون بچه ی خوبی بوده بهش هدیه دادین اون گیج میشه و ممکنه نفهمه که دقیقا به خاطر کدوم کارش داره تشویق میشه و رسما پاداش شما کمکی به تکرار رفتار مرتب کردن اتاق نمیکنه! :/

حالا چرا میگم در کوتاه مدت کمک میکنه؟ چون شما در واقع یه لیست از پیش تعیین شده بهش دادین تا بدونه چی خوبه چی بد! این یعنی اولا براش ماهی گرفتین اما ماهی گیری یادش ندادین چون فرصت آزمون و خطا رو ازش گرفتین و دوما مشکل ازونجایی شروع میشه که اون به این نتیجه برسه که اون رفتاری که شما بهش میگین بد، اونقدرا هم بد نیس! حالا برای جلو گیری از تنبیه پنهان کاری شروع میشه…

سوالی که برای بیشتر والدین و مربیان وقتی برای بار اول با تاثیر حقیقی تشویق و تنبیه رو به رو میشن پیش میاد اینه که اگه تشویق و تنبیه نباشه خب پس چجوری بچه تربیت کنیم! یا اینکه میپذیرن که تنبیه نکنن چون متوجه هستن که تنبیه به هر نحوی، در درونش نوعی خشونت نهفته است یا ممکنه باعث پنهان کاری بشه، اما می گن تشویق دیگه چه مشکلی داره؟ خب جا داره بگم که کتاب ها و مقالات زیادی درباره ی تشویق و تنبیه و تاثیرش روی کودک نوشته شده و به تفصیل توضیح دادن که شما هر چقدر هم که کم و به ظاهر سطحی از این دو ابزار استفاده کنید، روی زندگی و آینده ی بچه ها مستقیما اثر میذارید! پس اگه سوالتون اینه که چرا نه تشویق نه تنبیه؟ ازتون دعوت میکنم به مطالعه ی کتاب نه تنبیه، نه تشویق نوشته ی الفی کهن.

اما اگه سوالتون اینه که اگه تشویق و تنبیه نباشه پس چجوری رفتار بچه هارو تقویت کنیم؟ منم یه سوال ازتون دارم! کی گفته شما لازمه رفتار بچه هارو تقویت کنید؟